Hemoliza w próbkach krwi – co musisz wiedzieć o rozpadziekrwinek
Hemoliza to proces rozpadu czerwonych krwinek, który może znacząco wpłynąć na wyniki badań laboratoryjnych. Gdy pobrana próbka krwi ulega hemolizie, uwolniona hemoglobina i inne składniki komórkowe zakłócają pomiary, prowadząc do błędnych wyników. Problem ten jest kluczowy zarówno dla personelu medycznego, jak i pacjentów, którzy oczekują wiarygodnych wyników warunkujących prawidłową diagnozę i leczenie. W tym artykule wyjaśniamy istotę hemolizy, jej przyczyny podczas pobierania i transportu próbek, oraz skuteczne metody zapobiegania, które zapewnią dokładność badań laboratoryjnych.
Czym jest hemoliza w próbce krwi?
Hemoliza to proces rozpadu (lizy) czerwonych krwinek (erytrocytów), podczas którego dochodzi do uwolnienia hemoglobiny i innych składników komórkowych do osocza lub surowicy. W warunkach laboratoryjnych hemolizowana próbka wyróżnia się charakterystycznym różowym lub czerwonawym zabarwieniem osocza lub surowicy, które w normalnych warunkach powinny pozostać przejrzyste.
Hemoliza to rozpad czerwonych krwinek, prowadzący do uwolnienia hemoglobiny i innych składników wewnątrzkomórkowych do osocza lub surowicy krwi.
Zjawisko to stanowi jeden z najczęstszych problemów przedanalitycznych w diagnostyce laboratoryjnej. Badania pokazują, że hemoliza występuje w około 3-5% wszystkich pobranych próbek krwi, a w niektórych ośrodkach medycznych odsetek ten może sięgać nawet kilkunastu procent.
Wpływ hemolizy na wyniki badań laboratoryjnych
Hemoliza nie jest jedynie problemem estetycznym – ma ona bezpośredni i znaczący wpływ na wiarygodność wyników badań. Uwolniona hemoglobina i inne składniki komórkowe mogą interferować z wieloma oznaczeniami laboratoryjnymi, powodując:
- Fałszywe zawyżenie stężenia niektórych parametrów, które normalnie występują w wysokim stężeniu wewnątrz erytrocytów (np. potas, LDH, AST, żelazo)
- Zakłócenie metod analitycznych opartych na pomiarach spektrofotometrycznych
- Rozcieńczenie składników występujących głównie w osoczu, co może prowadzić do zaniżonych wyników
Szczególnie wrażliwe na hemolizę są oznaczenia potasu, którego stężenie wewnątrz erytrocytów jest około 25 razy wyższe niż w osoczu. Nawet niewielki stopień hemolizy może prowadzić do znaczącego zawyżenia wyniku potasu, co może skutkować błędną diagnozą hiperkaliemii i niepotrzebnym leczeniem.
Przyczyny hemolizy podczas pobierania krwi
Hemoliza w próbce może być spowodowana wieloma czynnikami związanymi z techniką pobierania krwi:
1. Niewłaściwa technika nakłucia żyły – zbyt cienka igła lub częściowe przekłucie żyły powoduje zwiększone ciśnienie podczas przepływu krwi, co uszkadza erytrocyty
2. Zbyt energiczne mieszanie próbki – gwałtowne wstrząsanie probówką po pobraniu niszczy delikatne błony komórkowe krwinek
3. Nadmierna siła ssąca – przy używaniu strzykawki zamiast systemu próżniowego krwinki mogą ulec uszkodzeniu przez zbyt szybkie zasysanie
4. Przedwczesne zdejmowanie opaski uciskowej – powodujące turbulentny przepływ krwi, który może uszkadzać erytrocyty
5. Pobieranie z trudno dostępnych żył – wymuszające wielokrotne próby nakłucia lub manipulację igłą w żyle, co zwiększa traumatyzację tkanek i krwinek
Warto zaznaczyć, że u niektórych pacjentów, szczególnie tych z delikatnymi lub trudno dostępnymi żyłami, ryzyko hemolizy jest wyższe nawet przy zachowaniu prawidłowej techniki pobierania. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych, odwodnionych lub po chemioterapii.
Problemy związane z transportem i przechowywaniem próbek
Hemoliza może również wystąpić po pobraniu krwi, podczas transportu lub przechowywania próbki:
- Ekspozycja na ekstremalne temperatury – zarówno przegrzanie, jak i zamrożenie próbki może uszkodzić błony erytrocytów
- Wstrząsy mechaniczne – podczas transportu próbek, szczególnie pneumatycznym systemem transportu, który może generować silne wibracje
- Zbyt długi czas oczekiwania na odwirowanie próbki (powyżej 2 godzin w temperaturze pokojowej)
- Niewłaściwe oddzielenie surowicy/osocza od elementów morfotycznych krwi, co może prowadzić do przedłużonego kontaktu z krwinkami
Jak zapobiegać hemolizie podczas pobierania krwi?
Prawidłowa technika pobierania krwi jest kluczowa dla zminimalizowania ryzyka hemolizy:
1. Wybór odpowiedniego sprzętu – stosowanie igieł o odpowiednim rozmiarze (najczęściej 21G lub 22G dla dorosłych, większe średnice dla pacjentów otyłych)
2. Prawidłowe nakłucie żyły – pewne wprowadzenie igły do światła naczynia pod odpowiednim kątem, unikając przekłucia na wylot
3. Delikatne napełnianie probówek – szczególnie przy korzystaniu z systemu próżniowego, pozwalając krwi swobodnie wpływać do probówki
4. Odpowiednia kolejność probówek – zgodnie z wytycznymi, aby uniknąć kontaminacji dodatkami z innych probówek i zapewnić prawidłowe proporcje krwi do antykoagulantu
5. Unikanie nadmiernego ucisku w miejscu pobrania, który może powodować hemolizę miejscową
Zaleca się zdjęcie opaski uciskowej natychmiast po rozpoczęciu napełniania pierwszej probówki, co zmniejsza ciśnienie w żyle i redukuje ryzyko hemolizy.
Po pobraniu krwi należy delikatnie, ale dokładnie wymieszać próbkę z antykoagulantem (jeśli jest stosowany), odwracając probówkę kilkakrotnie zgodnie z zaleceniami producenta – zwykle 5-10 razy, unikając energicznego wstrząsania, które mogłoby uszkodzić krwinki.
Prawidłowe postępowanie z próbką po pobraniu
Aby zminimalizować ryzyko hemolizy po pobraniu krwi, należy:
- Transportować próbki w pozycji pionowej, w specjalnych statywach lub pojemnikach zabezpieczających przed wstrząsami
- Unikać wstrząsów mechanicznych i wibracji podczas transportu, szczególnie przy korzystaniu z systemów pneumatycznych
- Przechowywać próbki w odpowiedniej temperaturze (najczęściej 15-25°C, chyba że wymagane są inne warunki dla specyficznych badań)
- Zapewnić szybkie dostarczenie próbek do laboratorium – optymalnie w ciągu 2 godzin od pobrania
- Oddzielić surowicę/osocze od elementów morfotycznych krwi w odpowiednim czasie, szczególnie w przypadku próbek, które nie mogą być szybko dostarczone do laboratorium
Postępowanie w przypadku wykrycia hemolizy
Gdy laboratorium wykryje hemolizę w próbce, standardową procedurą jest:
1. Ocena stopnia hemolizy (lekka, umiarkowana, znaczna) za pomocą wizualnej inspekcji lub automatycznych systemów pomiarowych
2. Oznaczenie parametrów, na które hemoliza nie ma wpływu lub ma wpływ minimalny
3. Wydanie wyniku z adnotacją o hemolizie dla parametrów, które mogą być zaburzone, wraz z informacją o możliwym kierunku błędu (zawyżenie lub zaniżenie)
4. W przypadku znacznej hemolizy lub parametrów krytycznych dla decyzji klinicznych – prośba o ponowne pobranie próbki
Wiele nowoczesnych systemów laboratoryjnych, takich jak platformy używane przez laboratoria BRUSS czy inne sieci diagnostyczne, automatycznie wykrywa hemolizę i ocenia jej wpływ na poszczególne parametry, informując o tym w wynikach dostępnych online. Dzięki temu lekarz otrzymuje pełną informację o potencjalnych ograniczeniach w interpretacji wyników.
Podsumowanie
Hemoliza w próbce krwi stanowi istotny problem diagnostyczny, który może prowadzić do błędnych wyników badań i w konsekwencji do niewłaściwych decyzji klinicznych. Zrozumienie przyczyn hemolizy oraz stosowanie prawidłowych technik pobierania, transportu i przechowywania próbek znacząco zmniejsza ryzyko jej wystąpienia.
Zarówno personel medyczny pobierający krew, jak i pacjenci powinni być świadomi znaczenia odpowiedniego przygotowania do badań oraz prawidłowego postępowania z próbkami. W przypadku otrzymania wyników z adnotacją o hemolizie, konieczna jest konsultacja z lekarzem, który oceni wiarygodność uzyskanych parametrów i podejmie decyzję o ewentualnym powtórzeniu badania.
Dzięki przestrzeganiu standardowych procedur i ciągłemu doskonaleniu technik pobierania krwi, można znacząco ograniczyć występowanie hemolizy i zapewnić wiarygodność wyników badań laboratoryjnych, co bezpośrednio przekłada się na jakość opieki medycznej i bezpieczeństwo pacjentów.