Zapalenie nerwu wzrokowego to poważna dolegliwość, która może prowadzić do utraty widzenia. Dotyka ono nerwu odpowiedzialnego za przesyłanie informacji wizualnych z oka do mózgu. Choroba ta często pojawia się nagle i wymaga szybkiej interwencji medycznej. W poniższym tekście znajdziesz szczegółowe informacje o przyczynach, objawach i metodach leczenia tego schorzenia, a także o jego związku z innymi chorobami neurologicznymi.
Czym jest zapalenie nerwu wzrokowego?
Zapalenie nerwu wzrokowego (łac. neuritis optica) to stan zapalny dotyczący nerwu wzrokowego, który odpowiada za przekazywanie impulsów wzrokowych z siatkówki oka do mózgu. Schorzenie to najczęściej dotyka młodych dorosłych, szczególnie kobiety w wieku 20-40 lat, i zazwyczaj obejmuje tylko jedno oko, choć zdarzają się również przypadki obustronne.
Wyróżniamy dwa główne typy tego schorzenia:
Zapalenie nerwu wzrokowego tarczowe – gdy proces zapalny obejmuje część nerwu widoczną podczas badania dna oka (tarczę nerwu wzrokowego).
Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – gdy stan zapalny dotyczy części nerwu znajdującej się za gałką oczną, niewidocznej podczas standardowego badania okulistycznego.
Przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego może być wywołane przez różnorodne czynniki. Do najczęstszych przyczyn należą:
Choroby demielinizacyjne – szczególnie stwardnienie rozsiane (SM). Zapalenie nerwu wzrokowego jest często pierwszym objawem SM i występuje u około 20% pacjentów z tą chorobą.
Infekcje – zarówno wirusowe (np. półpasiec, odra, świnka), bakteryjne (np. borelioza, kiła), jak i grzybicze mogą prowadzić do stanu zapalnego nerwu wzrokowego.
Choroby autoimmunologiczne – takie jak toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza czy zespół Sjögrena mogą powodować zapalenie nerwu wzrokowego jako jeden z objawów.
Toksyny i leki – niektóre substancje chemiczne, metale ciężkie czy leki mogą uszkadzać nerw wzrokowy, prowadząc do stanu zapalnego.
Niedobory witaminowe – szczególnie niedobór witaminy B12 może przyczyniać się do rozwoju zapalenia nerwu wzrokowego.
W wielu przypadkach pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego nie udaje się jednoznacznie ustalić przyczyny, co określa się jako idiopatyczne zapalenie nerwu wzrokowego.
Objawy zapalenia nerwu wzrokowego
Objawy zapalenia nerwu wzrokowego zwykle rozwijają się szybko, w ciągu kilku dni, i mogą obejmować:
Utratę ostrości widzenia – od lekkiego zaburzenia widzenia po niemal całkowitą ślepotę w zajętym oku.
Zaburzenia widzenia barwnego – kolory mogą wydawać się mniej nasycone lub zniekształcone, szczególnie kolor czerwony może być postrzegany jako szary lub wyblakły.
Ból gałki ocznej – szczególnie przy ruchach oka, występujący u około 90% pacjentów z pozagałkowym zapaleniem nerwu wzrokowego.
Mroczek centralny – ciemna plama w centrum pola widzenia, utrudniająca czytanie i rozpoznawanie twarzy.
Fotopsje – błyski światła pojawiające się w polu widzenia, szczególnie podczas ruchu oka.
Pogorszenie widzenia w wysokiej temperaturze – charakterystyczny objaw, gdy widzenie pogarsza się po gorącej kąpieli lub podczas gorączki (objaw Uhthoffa).
Pacjenci często opisują, że widzenie przez zajęte oko przypomina patrzenie przez brudną szybę lub mgłę. W przypadku zapalenia tarczowego można zaobserwować obrzęk tarczy nerwu wzrokowego podczas badania dna oka.
Jak odróżnić zapalenie nerwu wzrokowego od innych chorób oczu?
Zapalenie nerwu wzrokowego może być mylone z innymi schorzeniami okulistycznymi, takimi jak zapalenie błony naczyniowej, jaskra czy zator tętnicy środkowej siatkówki. Kluczowe różnice to:
- Obecność bólu przy ruchach oka (typowa dla zapalenia nerwu wzrokowego)
- Stopniowe, a nie nagłe pogorszenie widzenia (w przeciwieństwie do zatoru naczyniowego)
- Zaburzenia widzenia barwnego (mniej typowe dla innych chorób oka)
- Brak zmian w przednim odcinku oka (w przeciwieństwie do zapalenia błony naczyniowej)
Diagnostyka zapalenia nerwu wzrokowego
Szybka i dokładna diagnostyka jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Rozpoznanie zapalenia nerwu wzrokowego opiera się na:
Badaniu okulistycznym – ocenie ostrości wzroku, pola widzenia, widzenia barwnego oraz badaniu dna oka.
Badaniach obrazowych – rezonans magnetyczny (MRI) głowy i oczodołów jest kluczowym badaniem, które może uwidocznić zmiany zapalne w nerwie wzrokowym oraz ewentualne zmiany demielinizacyjne w mózgu sugerujące SM.
Badaniach elektrofizjologicznych – wzrokowe potencjały wywołane (VEP) mogą wykazać opóźnienie przewodzenia impulsu przez nerw wzrokowy.
Badaniach laboratoryjnych – badanie płynu mózgowo-rdzeniowego może wykazać obecność procesu zapalnego lub przeciwciał charakterystycznych dla chorób autoimmunologicznych.
Optycznej koherentnej tomografii (OCT) – badanie umożliwiające ocenę grubości warstwy włókien nerwowych siatkówki, która ulega ścieńczeniu w przebiegu zapalenia nerwu wzrokowego.
Leczenie zapalenia nerwu wzrokowego
Podejście terapeutyczne zależy od przyczyny i nasilenia objawów. Im szybciej rozpocznie się leczenie, tym większa szansa na pełny powrót funkcji wzrokowych. Metody leczenia obejmują:
Kortykosteroidy – stanowią podstawę leczenia ostrego zapalenia nerwu wzrokowego. Zazwyczaj stosuje się wysokie dawki metyloprednizolonu dożylnie przez 3-5 dni, a następnie prednizon doustnie w malejących dawkach.
Leczenie choroby podstawowej – jeśli zapalenie nerwu wzrokowego jest objawem innej choroby (np. SM, infekcji), kluczowe jest leczenie schorzenia pierwotnego.
Plazmafereza – w przypadkach opornych na kortykosteroidy można rozważyć zabieg plazmaferezy, polegający na oczyszczeniu krwi z przeciwciał i czynników zapalnych.
Leki immunomodulujące – u pacjentów z wysokim ryzykiem rozwoju SM po epizodzie zapalenia nerwu wzrokowego można rozważyć wczesne wprowadzenie leków modyfikujących przebieg choroby.
Badanie ONTT (Optic Neuritis Treatment Trial) wykazało, że dożylne podawanie kortykosteroidów przyspiesza powrót widzenia, ale nie wpływa istotnie na końcowy efekt leczenia w porównaniu do naturalnego przebiegu choroby.
Czy zapalenie nerwu wzrokowego samo przejdzie?
W większości przypadków zapalenie nerwu wzrokowego ma tendencję do samoistnego ustępowania. U około 80% pacjentów widzenie poprawia się znacząco w ciągu 2-3 miesięcy, nawet bez leczenia. Jednak terapia kortykosteroidami przyspiesza ten proces i może zmniejszyć ryzyko powikłań.
Warto pamiętać, że nawet po ustąpieniu ostrego zapalenia, u części pacjentów mogą utrzymywać się pewne deficyty wzrokowe, takie jak obniżona ostrość widzenia, zaburzenia widzenia barwnego czy ubytki w polu widzenia. Dlatego regularne kontrole okulistyczne są niezbędne, nawet po ustąpieniu ostrych objawów.
Rokowanie i możliwe powikłania
Rokowanie w zapaleniu nerwu wzrokowego jest zazwyczaj dobre:
- U około 90% pacjentów następuje znacząca poprawa widzenia w ciągu 6 miesięcy
- Pełny powrót funkcji wzrokowych obserwuje się u 60-70% pacjentów
- Ryzyko nawrotu zapalenia nerwu wzrokowego wynosi około 35% w ciągu 10 lat
Najważniejszym aspektem rokowania jest związek z SM. U pacjentów, u których w badaniu MRI stwierdzono zmiany demielinizacyjne w mózgu, ryzyko rozwoju SM w ciągu 15 lat wynosi około 72%, podczas gdy u osób bez zmian w MRI ryzyko to wynosi około 25%.
Nieleczone zapalenie nerwu wzrokowego może prowadzić do trwałych uszkodzeń nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty widzenia, dlatego tak ważna jest szybka diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Zapalenie nerwu wzrokowego, choć potencjalnie groźne dla wzroku, przy odpowiednim postępowaniu ma dobre rokowanie. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie i leczenie, a także diagnostyka w kierunku chorób współistniejących, szczególnie stwardnienia rozsianego. Pacjenci po przebytym zapaleniu nerwu wzrokowego powinni pozostawać pod stałą opieką neurologiczną i okulistyczną, aby monitorować ewentualne nawroty lub rozwój innych chorób neurologicznych.